Kerstborrels, deadlines en dopamine: wat doet december met onze hersenen?

December is zo’n maand waarin alles tegelijk lijkt te gebeuren. Het jaar loopt op zijn einde, de kerstverlichting gaat aan, half Nederland zit in Excel om budgetten rond te krijgen en de mailbox vraagt om: “kunnen we dit nog voor de feestdagen afronden?”

Voor sommige mensen geeft dat juist energie, alsof ze een eindejaarssprint trekken met glühwein aan de finish. Voor anderen wordt de mix van werkdruk, sociale verplichtingen en feestgedruis simpelweg veel. En voor de meesten geldt dat we allemaal wel iets voelen van de decemberdruk, al is het maar een tikje spanning of een agenda die voller lijkt dan normaal.

December is geen nationale crisismaand; sterker nog, het is vooral een feestmaand. Maar wel eentje waarin het logisch is dat het brein harder moet werken dan anders.

Het doel van dit artikel is dan ook niet om stress groter te maken, maar juist om het te normaliseren. Met wat bewustzijn, een vleug humor en een paar eenvoudige handvatten kunnen medewerkers en werkgevers voorkomen dat de feestmaand onnodig richting de rode zone schuift.

Wat er in het brein gebeurt: het stresssysteem tijdens een maand vol prikkels

Ons stresssysteem werkt via de HPA-as (hypothalamus, hypofyse en bijnieren). Wanneer er veel op ons afkomt, produceert het lichaam cortisol. Dat houdt ons scherp en doelgericht, wat handig is wanneer je iets moet afronden of een piekmoment hebt. Stress is dus geen vijand; het is een aanpassingsmechanisme.

In december komt er alleen meer samen dan in andere maanden. Op het werk loopt de druk op door deadlines, evaluaties en het afronden van het jaar. Tegelijkertijd wordt het thuis drukker door sociale verplichtingen, cadeaus regelen, activiteiten op school of sportclubs en etentjes. Ook het voedingspatroon schuift soms meer richting kerstmenu dan richting Schijf van Vijf.

Nuchter bekeken: je krijgt meer prikkels, minder slaap, minder beweging en een minder consistent ritme. Het brein moet harder werken. Niet meer dan dat. Stress hoort daarbij. Het is niet slecht, niet zwak; het is neurobiologie.

Wanneer december een risicomaandje wordt

Voor de meeste mensen verloopt december prima, misschien wat drukker, misschien wat gezelliger. Maar voor een deel kan de balans tussen belasting en herstel tijdelijk wat verschuiven. Dat is geen drama, maar wel iets om bewust van te zijn.

Wanneer de belasting langere tijd hoger ligt dan het herstel, kunnen kleine signalen groter worden. Een paar slechte nachten worden een week minder slapen. Een lichte spanning wordt eerder irritatie. Een vol hoofd verandert sneller in een gevoel van mist.

Het zijn subtiele aanwijzingen dat het brein een maand draait met minder rustpauzes dan het eigenlijk prettig vindt.

Minder autonomie betekent meer mentale belasting

Autonomie is een belangrijke buffer tegen stress. Maar in december is die vaak lager, simpelweg omdat veel dingen nu eenmaal moeten gebeuren.

Op het werk liggen deadlines vast, gesprekken zijn gepland, budgetten moeten af en projecten moeten de eindstreep halen.

Thuis is de autonomie soms net zo beperkt. Denk aan familie-evenementen waar weinig onderhandelingsruimte is, kinderen die kerstvieringen, surprises of optredens hebben, sociale afspraken waar je niet snel ‘nee’ tegen zegt en een huis dat niet vanzelf opruimt voor bezoek.

Alles bij elkaar zorgt dit ervoor dat je minder keuzevrijheid ervaart en dat kost mentale energie.

Routines verschuiven ongemerkt

December heeft de neiging onze gezonde gewoontes een beetje uit elkaar te trekken. Niet dramatisch, maar net genoeg om het systeem te belasten. Later naar bed, rommeliger eten, minder beweging en weinig momenten om even bij te komen: het stapelt op.

Het is niet zo dat december meteen de bocht uitvliegt. Maar het is wel een maand waarin belasting sneller oploopt en herstel sneller wegvalt, zonder dat we het doorhebben.

Het probleem is dus niet dat er stress is. Stress hoort bij een periode waarin veel gebeurt.

Wat soms schuurt, is dat de tegenhanger – rust, slaap, licht en een beetje ritme – wat naar de achtergrond verdwijnt. December geeft ons volop gezelligheid, verplichtingen en activiteiten, maar iets minder ruimte om op te laden. Daar kunnen we het stresssysteem niet als schuldige aanwijzen; het probeert ons juist te helpen functioneren in een volle maand.

Wat medewerkers kunnen doen (kleine stappen, groot effect)

December hoef je niet te benaderen alsof het een projectplan is. Een paar kleine, haalbare keuzes maken vaak al meer verschil dan een heel boek aan adviezen.

Kies drie dingen die echt belangrijk zijn
Niet alles hoeft dit jaar nog af. Drie duidelijke prioriteiten per dag houden het hoofd rustig en voorkomen dat alles even urgent voelt.

Plan micro-herstel in
Twee minuten pauze, drie keer per dag. Scherm uit, schouders los, adem iets langer uit dan in. Het is de meest onderschatte tool voor een vol hoofd.

Geef je ritme een beetje aandacht
Een korte wandeling, iets eerder naar bed, een normale lunch. Geen perfect schema, gewoon net iets meer basis dan december soms toestaat.

Wees realistisch met sociale energie
Je hoeft niet op elke borrel te verschijnen. Soms is “ik sla deze even over” precies wat je nodig hebt om de rest wel gezellig te houden.

Wat werkgevers kunnen doen (zonder groot beleid of hele programma’s)

December vraagt niet om een compleet nieuw welzijnsbeleid. Vaak maken kleine ingrepen het grootste verschil.

Spreek de decemberdruk uit
Even benoemen dat het een volle maand is, haalt al spanning van de ketel. Het normaliseert en opent de deur voor realistische planning.

Versimpel prioriteiten
Niet elke taak is een voor-de-kerst-taak. Maak duidelijk wat echt moet en wat prima kan wachten tot januari.

Hou de vergaderdruk vriendelijk
Een paar overlegrisarme dagen, korte meetings of een heldere besluitagenda helpen teams enorm.

Verplaats niet-essentiële gesprekken
Functioneringsrondes in de drukste maand zijn zelden productief. Januari is meestal een betere keuze.

Let op subtiele signalen
Mensen die ineens stiller worden, meer vergeten of langer doorgaan, zijn meestal niet ongemotiveerd maar gewoon vol. Soms helpt één simpele vraag: “Hoe gaat het echt met je vandaag?”

Een mooi einde van het jaar

December is een mooie maand. Een volle maand, dat zeker, maar vooral een maand waarin werk en leven net iets meer door elkaar lopen dan anders. Dat hoeft geen probleem te zijn zolang we er met wat mildheid en nuchterheid naar kijken.

Met een paar kleine keuzes, iets meer bewustzijn en een vleug humor kom je meestal een heel eind. Stress hoort erbij, gezelligheid ook. Het gaat er vooral om dat we af en toe even ademhalen, een pas op de plaats maken en elkaar niet gek laten maken door het idee dat alles voor 31 december perfect moet zijn.

Laten we december nemen zoals hij is: een feestmaand met wat extra volume. Met aandacht voor elkaar, ruimte voor herstel en hopelijk hier en daar een lach komen we bijna vanzelf gezond en goedgehumeurd het nieuwe jaar in.